Muchomor Czerwony (łac. Amanita Muscaria) – Dzięki swojej charakterystycznej czerwonej czapce z białymi plamami, jest najbardziej ikonicznym grzybem we współczesnej kulturze popularnej. Namaczany w misce mleka był używany przez wiele wieków w Europie do łapania much, ze względu na swoją zdolność do ich przyciągania, które po spróbowaniu napoju padały nieprzytomne.

Fascynacja muchomorem czerwonym nie jest nowa ani ograniczona do celów kulinarnych, jego spożycie przez ludzi sięga tysięcy lat, kształtując religijne i duchowe przekonania, w szczególności w neolitycznych społecznościach syberyjskich. Symboliczne oddziaływanie muchomora czerwonego na naszą wyobraźnię zbiorową znajduje się w licznych reprezentacjach, mitach i legendach. Niektóre przykłady to Alicja w Krainie Czarów – Lewisa Carrolla, seria gier wideo Super Mario oraz instalacje niemieckiego artysty Carstena Höllera.

Amanita muscaria występuje na całym świecie i jest obecny na wszystkich kontynentach, od północy południa, w Europie, Azji, Afryce, Australii, Nowej Zelandii, Ameryce Północnej, Centralnej i Południowej. Prawdopodobnie ewoluowała w syberyjsko-beringijskim regionie i poszerzyła swój zasięg aż do Ameryki Północnej i całej Eurazji. Jest to to najstarszy znany człowiekowi grzyb enteogenny, który był używany przed naszą erą, co potwierdzają rysunki jaskiniowe w Australii.

Wygląd muchomora czerwonego

Kapelusz muchomora czerwonego osiąga średnicę do 20 cm. W początkowej fazie wzrostu jest kulisty, ale z czasem przybiera kształt półkulisty lub niskołukowaty. U starszych okazów jest już płaski i ma lekko wgłębiony środek. Na jego powierzchni widać białawe łatki. W czasie deszczu kapelusz jest lepki. Blaszki są ustawione blisko siebie, brzuchate i wolne. Ich kolor to białawy lub bladożółtawy.

Trzon osiąga do 20 cm wysokości i do 3 cm grubości. Jest walcowaty, łatwo wyłamuje się, a w młodym stadium jest pełny, ale później staje się pusty. Na jego białym lub żółtym kolorze widać obwisły, biały pierścień. U jego podstawy są zgrubienia, ale brak widocznej pochwy. Miąższ muchomora czerwonego jest biały, kruchy, bez zapachu i o łagodnym smaku. Nie zmienia koloru po uszkodzeniu.

Czy muchomor czerwony jest trujący?

Wszystkie popularne atlasy grzybowe oraz inne popularne źródła definiuja muchomory czerwone za grzyby trujące, robią to ze względu na zawartość w świerzych osobniakch kwasu iboteinowego którego spożycie faktycznie może wywałać nieprzyjemne zatrucie u użytkownika. Nie powinniem zresztą nikogo zaszkoczyć fakt że jedzenie surowych grzybów może przyspożyć problemów gastrycznych. Tak jak wiele innych potraw muchomory trzeba przygotować poprzez obróbke cieplną (dekarboksylację), jak gotowanie lub suszenie. W wyniku takiego procesu cały zawarty w grzybie kwas iboteinowy w drodze reakcji chemicznych przekształca się w muscymozol czyli związek chemiczny któremu zawdzięczamy niesamowite właściwości muchomorów.

Jedzenie muchomora czerwonego

Chociaż uważany jest za trujący, gdy jest spożywany na surowo, ten grzyb był spożywany jako jadalny w wielu różnych miejscach, takich jak Włochy i Meksyk ^[1]. Istnieje wiele tradycyjnych przepisów, w których grzyb jest gotowany, dzięki czemu pozbywa się swoich toksycznych właściwości rozpuszczając je w wodzie która jest następnie kilkukrotnie wymieniana. W Japonii muchomory są suszone, moczone w solance przez 12 tygodni i płukane kilkukrotnie w kolejnych myciach przed spożyciem^[2].

Muchomor czerwony jest bogaty w witaminy i minerały, a jego smak i aromat są bardzo cenione. Można go przygotować na wiele sposobów i jest również używany w medycynie naturalnej. Najczęściej jest suszony lub gotowany, ale odpowiednio przygotowany może być również dodany do zup, sosów, sałatek i innych potraw.

Skład chemiczny oraz efekty zatrucia świeżym muchomorem czerwonym

Muchomor czerwony zawiera związki, które indywidualnie wykazują różne aktywności biologiczne, głównie muskarynę, kwas ibotenowy i muscymol (rys. 2). Kombinacja wszystkich tych związków może wywoływać szeroki zakres objawów w zależności od spożytej ilości, względnej ilości związków w grzybie i ogólnego stanu zdrowia pacjenta.

Objawy te obejmują stan upojenia, halucynacje, niepokój, zwiększone tempo psychoruchowe, depresję ośrodkowego układu nerwowego oraz zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Zwykle po spożyciu muchomora czerwonego pojawiają się objawy kliniczne, takie jak nudności, wymioty, biegunka, skurcze, drżenie, ataksja i brak koordynacji po około 30 minutach. Po 60 minutach pojawia się zmieniony stan mentalny charakteryzujący się obniżeniem zmysłów, naprzemiennymi stanami pobudzenia i otępienia oraz dziwnymi zachowaniami, obejmującymi dezorientację i depersonalizację. Halucynacje w postaci zaburzeń wzrokowych i słuchowych są również częste. Ostatecznie, późniejsze skutki obejmują letarg, a następnie głęboki sen ^[3,4].

Nie istnieje żaden antidotum, ponieważ objawy są zarówno cholinergiczne, jak i antycholinergiczne. Leczenie po spożyciu zwykle obejmuje płukanie żołądka, stosowanie węgla aktywowanego oraz leczenie objawowe ^[5]. Jednak spożycie kapelusza bardzo mało prawdopodobne prowadzi do śmierci, a przypadki śmiertelne są bardzo rzadkie. Niemniej jednak, dawka śmiertelna dla dorosłego człowieka została obliczona jako równoważna spożyciu 15 muchomorów ^[6]. Oprócz ostrej toksyczności, jak już wspomniałem, grzyb jest również spożywany po odpowiedznim przetworzeniu jako jadalny.

Kapelusze muchomora mogą gromadzić zanieczyszczenia. Dlatego powtarzające się spożywanie grzybów zebranych w zanieczyszczonych obszarach może prowadzić do przewlekłej toksyczności związanej z długotrwałym narażeniem na metale ciężkie.

Efekty działania odpowiednio przygotownego grzyba

Istnieje wiele czynników, które wpływają na przebieg i charakter doświadczeń z muchomorem czerwonym, takich jak indywidualne predyspozycje, nastawienie, otoczenie (tzw. set and settings) i cel spożycia. Osoby, które szukają sesji szamańskich w ramach konkretnych praktyk medytacyjnych lub introspekcyjnych, mogą osiągnąć pozytywne doświadczenia, podczas gdy osoby, które szukają jedynie odurzającej podróży, mogą odczuć nieprzyjemne efekty. Ponadto, treść wizji może znacznie się różnić w zależności od ugruntowanej specyfiki struktur osobowych oraz przynależności do konkretnych ram kulturowych.

Doświadczenie z muchomorem czerwonym można podzielić na trzy fazy:

• Pierwsza faza – to faza fizyczna, w której substancje aktywne zaczynają działać z ludzką fizjologią i mogą pojawić się mdłości, osłabienie i inne typowo fizyczne symptomy gastryczne. Wymioty są także częstym zjawiskiem.
• Drugą fazą – jest właściwy efekt psychoaktywny, który charakteryzuje się efektami o różnej mocy i natężeniu. W tej fazie mogą pojawić się różne rodzaje halucynacji, wizji i stanów transowych, włączając w to sen zwykły lub świadomy sen. Świadome sny podczas doświadczenia enteogenicznego z muchomorem czerwonym są dość powszechne, ale nie występują zawsze. Jednak raporty eksperymentalne sugerują, że na 10 doświadczeń, około 45% z nich odnotowuje kolorowe, wyraźne i bardzo realistyczne sny o charakterze świadomym, w których uczestniczą. W tej fazie możliwe jest także autoterapeutyczne dotknięcie czegoś głębszego w swoim wnętrzu, co objawia się na przykład rozwiązaniem wieloletniego konfliktu wewnętrznego za pomocą ostrych i pełnych znaczeń wizji sugerujących optymalny sposób działania.
• W trzeciej fazie – występują najczęściej różnego rodzaju wizje, halucynacje, dezorientacja, problemy z koordynacją, zmiany postrzegania siebie w czasie, przestrzeni i ciele. Porównuje się ten stan do pogranicza jawy i snu.

Historia muchomorów w kulturze ludowej

Użycie grzyba Amanita muscaria rozpoczęło się 50 000 lat wstecz, o czym świadczą namalowane przez Aborygenów w australijskich jaskiniach malunki. Grzyby i muchomory uważano za spadające gwiazdy obdarzone magią. W związku z tym były uważane za tabu, a ich spożycie było zabronione. Reprezentacje grzybów Amanita muscaria, zostały odnotowane w polichromatycznych malowidłach skalnych w Saharze.

Muchomory czerwone miały udokumentowane użycie wśród syberyjskich, europejskich i panamerykańskich ludów szamańskich i są szczególnie powiązane z tajemnicami starożytnej Grecji (tajemnicami Dionizosa) i Rzymu (tajemnicami Mitry)^[7]. Amanita najprawdopodobniej była używana jao roślinne-bóstwo wedyjskiego napoju bogów Somy^[8].

Oprócz różnych symboli Amanity muscaria które można znaleźć w północnych i południowych azjatyckich tradycjach, niektóre można również dostrzec w mitach buddyjskich. W legendarnych biografiach niektórych buddyjskich adeptów z II i IX wieku są pewne wskazówki, które można interpretować jako ujawnienie, że adepci spożywali psychodeliczne grzyby Amanita muscaria aby osiągnąć oświecenie. Wydają się być one odbiciem niemieckiej tradycji, w niektórych cechach związanych z bogiem Odynem^[9].

P. J. von Strahlenberg, szwedzki pułkownik, który przez dwanaście lat był w obozie jenieckim w Syberii, napisał pierwszą opublikowaną dokumentację skutków Amanita muscaria na ludzi. W pisemnych obserwacjach von Strahlenberg zanotował to:

Rosjanie, którzy handlują z nimi (Koryak), przynoszą tam pewien rodzaj grzybów, nazywanych w języku rosyjskim Muchumur, które wymieniają na wiewiórki, lisy, hermyny, sobole i inne futra: Ci, którzy są bogaci, gromadzą duże zapasy tych grzybów na zimę. Kiedy urządzają ucztę, polewają niektóre z tych grzybów wodą i gotują. Następnie piją powstały napój, który ich odurza. Osoby biedniejsze w takich okazjach stoją wokół chatek bogatych i czekają na okazję, kiedy goście wyjdą oddać mocz. Aby następnie zebrać go do drewnianej misy, i chciwie wypić, jako że ma on jeszcze właściwości grzyba. Tym sposobem również się nim upijają^[10]

P. J. von Strahlenberg

Muchumur, znany w języku rosyjskim jako amanita muscaria, jest centralnym elementem ikonicznych mitów i legend rdzennej ludności syberyjskich plemion – Chukchi, Koryaków, Kamczatdalów, Jakutów i Yukagirów. Amanita muscaria był stosowany jako lekarstwo, enteogen na cele rytualne, źródło pożywienia i napój ceremonialny. Szczegółowy opis stosowania amanita muscaria przez ludność dalekiego północnego wschodu w połowie XVIII wieku został przeprowadzony przez Cesarską Akademię Nauk w Petersburgu, gdzie w 1755 roku opublikowano dwutomowe dzieło profesora S. P. Krasheninnikova, uczestnika Wielkiej Północnej Ekspedycji 1733-1743. W swojej książce Opis Ziemi Kamczackiej Krasheninnikov opisał odurzenie mukhomorem (Amanita muscaria) podczas ceremonii enteogenów Koryaków i Kazaków:

Pierwszym i zwykłym znakiem, dzięki któremu można rozpoznać człowieka pod wpływem muchumuru, jest drżenie kończyn, które nastąpi po godzinie lub mniej, po czym osoby odurzone mają halucynacje… podczas transu niektórzy uważają, że mały pęknięcie jest tak szerokie jak drzwi, a beczka wody tak głęboka jak morze. Ale dotyczy to tylko tych, którzy go nadużywają, podczas gdy ci, którzy używają małej ilości, doświadczają uczucia nadzwyczajnej lekkości, radości, odwagi i poczucia energetycznego dobrostanu^[11]

S. P. Krasheninnikov

Źródła:

1. Rubel, W.; Arora, D. A Study of Cultural Bias in Field Guide Determinations of Mushroom Edibility Using the Iconic Mushroom, Amanita muscaria, as an Example. Econ. Bot. 2008, 62, 223–243.
2. Whelan, C. “Amanita muscaria”: The Gorgeous Mushroom. Asian Folk. Stud. 1994, 53, 163.
3. Beuhler, M.C. Overview of Mushroom Poisoning. In Critical Care Toxicology; Brent, J., Burkhart, K., Dargan, P., Hatten, B. Megarbane, B., Palmer, R., Eds.; Springer International Publishing: Cham, Switzerland, 2016; pp. 1–26. ISBN 978-3-319-20790-2
4. Łukasik-Głebocka, M.; Druzdz, A.; Naskret, M. Clinical symptoms and circumastances of acute poisonings with fly agaric (Amanita muscaria) and panther cap (Amanita pantherina). Prz. Lek. 2011, 68, 449–452.
5. Rampolli, F.I.; Kamler, P.; Carnevale Carlino, C.; Bedussi, F. The Deceptive Mushroom: Accidental Amanita muscaria Poisoning. Eur. J. Case Rep. Intern. Med. 2021, 8, 002212.
6. Mikaszewska-Sokolewicz, M.A.; Pankowska, S.; Janiak, M.; Pruszczyk, P.; Łazowski, T.; Jankowski, K. Coma in the Course of Severe Poisoning after Consumption of Red Fly Agaric (Amanita muscaria). Acta Biochim. Pol. 2016, 63.
7. Ruck et al., Mushrooms, Myth & Mithras.
8. Wasson, Soma.
9. Hajicek-Dobberstein, “Soma Siddhas and Alchemical Enlightment,”99–118.
10. von Strahlenburg, An Histori-Geographical Description of the North and Eastern Part of Europe and Asia.
11. Krasheninnikov, Description of the Land of Kamchatka, 694–95